Širenje Zika virusa, pripadnika porodice flavivirusa kojeg prenose komarci roda Aedes, povezuje se s porastom slučajeva mikrocefalije u zemljama zahvaćenim epidemijom. Kako su slučajevi infekcije dokazani i kod putnika-povratnika u Evropi, važno je upoznati se s načinima prepoznavanja i zaštite od zaraze ovim virusnim uzročnikom.
O virusu i načinima prenošenja
Zika virus spada u rod Flavivirus i porodica Flaviviridae, po čemu je blisko povezan s virusom denge. Prvi put je izolovan 1947. godine u majmunu iz šume Zika u Ugandi ( po čemu je i dobio ime ), a zatim je sledeće godine detektovan i u komarcima roda Aedes u istoj šumi. Virus se redovno pronalazi u različitim životinjskim vrstama ( kao što su orangutani, slonovi, zebre i glodari ), a prvi slučaj infekcije čoveka zabeležen je u Nigeriji 1952. godine.
Virus uglavnom prenosi azijski tigrasti komarac Aedes aegypti ( što je potvrđeno i eksperimentalnim modelima ), ali treba naglasiti kako velik broj drugih vrsta komaraca roda Aedes takođe može preneti infekciju. U skladu sa obrascem hranjenja, do prenosa najčešće dolazi tokom dana ( u rano jutro i kasno poslepodne). Ostali načini zaraze su prenos s majke na dete preko posteljice ili za vreme porođaja, a u medicinskoj literaturi se sugerše i mogućnost prenosa polnim putem i transfuzijom krvi.
Od izolovanih slučajeva do ozbiljnih epidemija
Poznavanje geografske rasprostranjenosti Zika virusa rezultat je seroloških istraživanja i izolacije virusa u komarcima i ljudima, kao i opisa retkih epidemija i izolovanih slučajeva kod putnika povratnika. Pre 2007. godine endemsko kruženje virusa bilo je karakteristično samo za tropsku Afriku i jugoistočnu Aziju. Od aprila do jula 2007. godine prva epidemija izvan tih područja zabeležena je na ostrvu Yap u Saveznim državama Mikronezije, a između 2013. i 2015. godine nekoliko značajnih epidemija opisano je na ostrvima i arhipelagu Pacifičke regije – uključujući i veliku epidemiju u francuskoj Polineziji.
U aprilu 2015. godine Zika virus se pojavio u Brazilu i postepeno proširio na Srednju i Južnu Ameriku, kao i na ostrvo Sveti Martin i druga Karipska ostrva. Zbog eksplozivnog širenja epidemije i sve većih broja zabeleženih slučajeva kod putnika-povratnika u Evropi, u januaru 2016. godine Američki centar za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) izdao je preporuku o odlaganju putovanja u zemlje gdje su zabeležene epidemije, što zapravo čini većinu zemalja Srednje i Južne Amerike.
Klinička slika
Smatra se da svoj ciklus u domaćinu virus započinje infekcijom dendritičkih ćelija imunog sistema na mestu ulaska, nakon čega dolazi do širenja u limfne čvorove i krvotok. Po završetku perioda inkubacije koji traje između 3 i 12 dana dolazi do pojave simptoma poput povišene temperature, glavobolje, kožnog osipa, upale konjuktive oka i bolova u mišićima i zglobovima. Navedeni simptomi uglavnom su blagi, javljaju se u otprilike 20% zaraženih osoba i traju između 2 i 7 dana. Smrtni slučajevi nisu zabeleženi, a stopa hospitalizacije je niska.
Kod određenog broja zaraženih osoba infekcija Zika virusom može dovesti do neuroloških komplikacija. Na primer, u već spomenutoj epidemiji u francuskoj Polineziji zabeleženo je 73 slučaja Guillain-Barréovog sindroma ( autoimune bolesti perifernog nervnog sistema ) i drugih neuroloških komplikacija na populaciji od 270 hiljada ljudi, što se povezuje s direktnim delovanjem ovog virusa. Ipak, puno više pažnje, a i ozbiljnu zabrinutost svetskih zdravstvenih agencija, izaziva druga glavna komplikacija ove infekcije, a to je neželjeni ishod trudnoće u vidu mikrocefalije.
Zika virus i trudnoća
Iako još uvek nema pravih kauzalnih dokaza, epidemiološka situacija ukazuje da žene koje se zaraze virusom u toku trudnoće ( u bilo kom tromesečju ) imaju povećan rizik od rađanja dece s abnormalno malom glavom i oštećenjima mozga, što je stanje koje se naziva mikrocefalija. Konkretni faktori koji utiču na zarazu u toku trudnoće i povećavaju rizik od zaraze ploda još nisu sasvim jasni, ali virus je dokazan u mozgu preminule djece, a genetičkim sekvencioniranjem povezan sa sojem Zika virusa koji je trenutno u cirkulaciji.
 |
 |
Prema podacima Američkog centra za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC), između septembra i januara 2016. godine u Brazilu je zabeleženo više od 3500 slučajeva mikrocefalije, što je porast od 30 puta u poređenju s prethodnim godinama. Nadalje, samo u brazilskoj saveznoj državi Pernambuco se u tom razdoblju s mikrocefalijom rodilo između 1-2% dece; neka od tako rođene dece imala su vrlo težak oblik bolesti, a neka su i umrla. Shodno tome, zdravstvene vlasti počele su trudnicama i ženama koje planiraju trudnoću savetovati izbegavanje putovanja u zemlje gdje vlada epidemija, u skaldu sa podacima Svetske zdravstvene organizacije o trenutnim trendovima širenja Zika virusa.
Dijagnostika i lečenje
Postavljanje dijagnoze ove virusne bolesti prvenstveno se bazira na detekciji virusne ribonukleinske kiseline (RNA) u kliničkim uzorcima akutno bolesnih osoba. Period viremije (prisustva virusa u krvi) je relativno kratko, stoga se virus može otkriti isključivo unutar 3-5 dana od pojave simptoma (premda se genetski materijal u urinu može naći i do desetak dana od pojave bolesti). Serološkom dijagnostikom gleda se imunološki odgovor domaćina, a dijagnoza akutne infekcije postavlja se detekcijom IgM antitela ili četverostrukim porastom titra IgG antitela u parnom serumu.
Lečenje je simptomatsko te se uglavnom bazira na kupiranju bola, snižavanju temperature i davanju antihistaminika za kožni osip koji često svrbi. Davanje acetilsalicilne kiseline i drugih nesteroidnih antiinflamatornih lekova se izbegava zbog povećanog rizika od hemoragičnog sindroma koji se javlja kod drugih flavivirusnih bolesti, ali i rizika od Reyeovog sindroma nakon virusnih infekcija kod dece.
Mere kontrole i prevencije
Glavni koraci u sprečavanju širenja infekcije Zika virusom jesu redukcija gustine vektora (komaraca) merama poput zaprašivanja i smanjivanje kontakta između komaraca i ljudi. To se postiže korišćenjem repelenata, nošenjem odeće koja pokriva većinu tela, kao i upotrebu fizičkih barijera poput zatvorenih vrata i prozora i mreža za komarce. Takođe je važno ukloniti vodu iz svih predmeta gde se ona može zadržavati ( kao što su kante, lonci i bačve), budući da je to pogodna sredina za razvoj larvi komaraca u odrasle jedinke. Trenutno ne postoji delotvorna vakcina za infekciju Zika virusom, ali istraživanja na tom polju već su započela
